De Italiaanse futuristen, onder leiding van de dichter en kunstenaar Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944), stonden bekend om hun radicale opvattingen over kunst, cultuur en de samenleving. In hun manifest uit 1909 verheerlijkten ze snelheid, technologie en agressie als de drijvende krachten van de moderniteit waardoor het goed aansloot bij de ideologie van het Italiaanse fascisme. Wat minder bekend is, is hun opmerkelijke visie op eten, zoals vastgelegd in het Futuristisch kookboek (1932).
Voor de futuristen was voeding niet alleen een bron van energie, maar ook een artistieke en politieke daad. Ze wilden de Italiaanse keuken bevrijden van traditionele gerechten zoals pasta, die ze als “depressief” en “passief” beschouwden. Pasta stond volgens Marinetti symbool voor de achterlijkheid en traagheid van het verleden, wat in strijd was met het futuristische ideaal van vooruitgang en snelheid. In plaats daarvan promootten ze avant-gardistische maaltijden waarin technologie en esthetiek centraal stonden, met bizarre combinaties van ingrediënten en surrealistische presentaties die de zintuigen moesten prikkelen en de geest stimuleren. Zo bedachten ze gerechten zoals “aërorecepten”, die gebruik maakten van aroma’s en geluiden om een nieuwe eetervaring te creëren.
De band tussen het futurisme en het Italiaanse fascisme is duidelijk zichtbaar in hun ideologie. Marinetti was een fervent voorstander van Benito Mussolini (1883-1945) en zijn regime. Hij zag het fascisme als de politieke belichaming van futuristische waarden: een beweging die kracht, nationalisme en een breuk met het verleden benadrukte. Mussolini omarmde op zijn beurt de futuristen als culturele bondgenoten die de Italiaanse identiteit wilden moderniseren.
Het futurisme en het fascisme deelden een verheerlijking van militarisme en machtsvertoon. Beide bewegingen verwierpen traditionele waarden en zetten in op een nieuwe, gedurfde toekomst. Hoewel de futuristische culinaire ideeën geen brede invloed hadden op de Italiaanse keuken, weerspiegelden ze wel de utopische en soms bizarre aspiraties van zowel de futuristische kunstbeweging als het fascistische Italië onder Mussolini. Hun gezamenlijke streven naar vernieuwing verbond kunst, politiek en zelfs voeding op onconventionele wijze.
De futuristische visie op voedsel en cultuur illustreert de poging om niet alleen de maatschappij te vernieuwen, maar ook de Italiaanse identiteit zelf te herdefiniëren, vaak in lijn met het fascistische streven naar nationale heropleving.
Na verloop van tijd groeiden er echter spanningen tussen de futuristen en het fascistische regime, omdat de pragmatische en conservatieve kant van het fascisme botste met de radicale, anarchistische idealen van de futuristen. Hun radicale visie op eten stond haaks op de Italiaanse culinaire identiteit en heeft daarom nooit postgevat. Zou dit het geval zijn geweest, dan behoorde de Italiaanse keuken vermoedelijk vandaag de dag niet tot de populairste ter wereld.
Verder lezen, kijken en luisteren:
- Marinetti, The Futurist Cookbook, 1932.
- Davidson, “Futurist meals,” in Oxford Companion to Food, 1999.
- The Feast, Down with Pasta! Italian Futurist Cuisine in the 1930s, juli 2016.