De rijsttafel, een uitgebreide maaltijd bestaande uit rijst, begeleid door vele verschillende kleine gerechten, is een iconisch voorbeeld van een koloniale uitvinding, verbeelding en culturele vermenging met wortels diep in het koloniale verleden van Nederland en Indonesië. Deze culinaire traditie ontstond tijdens de Nederlandse koloniale overheersing van Indonesië, die begon in de 17e eeuw en duurde tot midden 20e eeuw. De rijsttafel symboliseert de complexe en vaak problematische geschiedenis van kolonialisme, maar tegelijkertijd ook de culturele uitwisseling tussen de Nederlandse, Indische en Indonesische keuken.
Oorspronkelijk was de rijsttafel een manier voor de Nederlandse koloniale elite om de diversiteit en rijkdom van de Indonesische keuken te tonen. Door een veelvoud aan gerechten uit verschillende Indonesische regio’s aan te bieden, konden zij hun gasten imponeren met de overvloed en variëteit die de kolonie te bieden had. Dit was echter niet zonder controverse.
De rijsttafel weerspiegelde ook de machtsverhoudingen van die tijd, waarbij de Indonesische cultuur en gastronomie werden geëxploiteerd om de koloniale elite te dienen, waarbij de bereiding door kokkies (inheemse vrouwelijke koks) moest zorgen voor een zweem van authenticiteit.
Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 verhuisden vele Nederlanders terug naar Nederland, waar zij de traditie van de rijsttafel met zich meebrachten. Hierdoor werd het langzaamaan een onderdeel van de Nederlandse culinaire traditie, hoewel het voor sommigen een pijnlijke herinnering aan het koloniale verleden blijft.
De rijsttafel daagt ons uit om na te denken over de nalatenschap van het kolonialisme en de manieren waarop culinaire praktijken kunnen worden getransformeerd en toegeëigend in nieuwe contexten. Het onderstreept de complexiteit van culturele uitwisselingen die plaatsvinden binnen een koloniaal kader, waarbij macht, exploitatie, maar ook wederzijdse beïnvloeding en aanpassing een rol spelen.
Verder lezen, kijken en luisteren:
- van den Berg, ‘Ajoh dan, neem… néém…’: de geschiedenis van de rijsttafel, 2002.
- Groeneveld/Willebrands, Kookboek van Nederlands-Indië: recepten uit vier eeuwen geschiedenis, 2019.
- Hilbert, Indische kook en leesboek: een collectie recepten en culinaire citaten uit de gordel van smaragd, 1992.
- Derksen, Met kruiden en een korrel zout: smaak en geschiedenis van de Indische keuken, 1994.
- Vaneker, Vorstelyk tafelen: een culinaire wereldreis, 2016.
- Kuipers, “Makanlah Nasi (eat rice)”: Colonial Cuisine and Popular Imperialism in The Netherlands During the Twentieth Century, 2017. (journal: Global food History)