Op 17 januari 1961 werd Patrice Lumumba (1925-1961), de eerste premier van het onafhankelijke Congo, vermoord. De antikoloniale leider van het grondstoffenrijke land had fundamenteel andere belangen dan de zwarte elite en de ex-kolonisator, België. Nog maar kort aan het bewind zijnde moest hij zijn verzet met de martelaarsdood bekopen.
Lumumba had het Congolese volk beloofd dat de onafhankelijkheid meer zou opleveren voor bredere lagen van de bevolking. Verregaande dekolonisatie en het afbouwen van de privileges van de koloniale macht stond centraal.
Met de Koude Oorlog (1945-91) in volle gang, zocht Lumumba economische en politieke steun bij het land met antikoloniale pretentie, de Verenigde Staten. Hier vond hij geen gehoor en zag zich genoodzaakt aan te kloppen bij de Sovjet-Unie (1922-91). Nog voor Lumumba verregaande diplomatieke betrekkingen met de oostelijke grootmacht kon aanknopen, werd hij gevangengenomen, gemarteld, in stukken gesneden en in zuur opgelost.
Lang is gedacht dat de Amerikaanse buitenlandse veiligheidsdienst, de CIA, betrokken was. Dit blijkt na grondig onderzoek van de Belgische socioloog Ludo de Witte een mythe die lang stand heeft gehouden. In werkelijkheid had de CIA haar betrokkenheid bij een eventuele operatie tegen de Congolese premier al in 1960 gestaakt. Het waren Belgische inlichtingen en opdrachten, uitgevoerd in samenwerking met Congoleze leiders uit de grondstofrijke provincie Katanga die Patrice Lumumba op 17 januari 1961 fataal werden. De zaak is in 2012 heropent, maar kent nog geen definitieve resolutie.
Na zijn dood werd een cocktail die zijn naam draagt populair in Europa. Het drankje kan op basis van verschillende sterke dranken gedronken worden. Zowel rum, brandy als wodka komen terug in de diverse recepturen. Het meest gangbare recept bevat cacao, crème de cacao, bruine rum of brandy en ijs. De koude chocoladedrank (met alcohol) verwijst naar zijn huidskleur en de mogelijke substitutie van de rum of brandy door wodka symboliseert zijn banden met de Sovjet-Unie. Of de cocktail ontstaan is uit bewondering of verbloemd racisme, is onduidelijk.
Naast de Onafhankelijkheidsdag op 30 juni is 17 januari een feestdag in Congo-Kinshasa (Democratische Republiek Congo). Of er geproost wordt met de bedenkelijke Lumumba-cocktail is niet aannemelijk.
Verder lezen, luisteren en kijken:
- Ehmer/Hindermann, The school of sophisticated drinking: an intoxicating history of seven spirits, 2015.
- De Witte, de moord op Lumumba: kroniek van een aangekondigde dood, 2020.
- Van Reybrouck, Congo: een geschiedenis, 2010
- Zeilig, Lumumba: Africa’s lost leader, 2015.
- Nzongola-Ntalaja, Patrice Lumumba, 2014.
- Gerard/Kuklick, Death in the Congo: Murdering Patrice Lumumba, 2015.
- Peck, Lumumba, 2000. (film)
- Lumumba’s onafhankelijkheidstoespraak https://www.youtube.com/watch?v=Xh9c62PRwqo
- Scott/Rees, King Leopold’s ghost, 2006. (documentaire)