Bij het zien van de kop en het lezen van bovenstaand nieuwsbericht in de Volkskrant werd mijn aanname eens te meer bevestigd. In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat mensen om verschillende redenen steeds minder thuis koken om zichzelf en het gezin van de dagelijkse maaltijd te voorzien. Dit lijkt eigenaardig, aangezien de wildgroei aan kook- en eetprogramma’s op tv, kookboeken in de winkels, de aandacht voor koken en eten op de socials en de online te bezoeken kook- en eetwebsite’s anders doet vermoeden. Koken wordt steeds vaker uitbesteed en dreigt een hobby te worden met een afname van de voedsel- en kookvaardigheden tot gevolg wat schadelijk is voor mens, dier en milieu.
Koken uitbesteden
Mensen besteden het bereiden van voedsel steeds vaker uit aan de professional. De jongere generatie besteld meer dan ooit en maakt frequenter de keuze om ergens buiten de deur te gaan eten waarbij de kosten per maaltijd lager liggen dan bij de oudere generatie die liever een extra keer uit eten gaat en dan iets meer besteed.
Daarnaast wordt gretig gebruik gemaakt van het groeiende aanbod kant en klaar maaltijden in de supermarkt waarbij de smaak- en gezondheidskwaliteit vaak te wensen overlaat omdat de industrie weigert grote stappen te zetten op dit gebied. Wel is de diversiteit toegenomen en zijn er meer vega, vegan en verspakket opties.
Het bestellen van eten en thuis laten bezorgen heeft ook een vlucht genomen. Dankzij het vergrote aanbod van besteldiensten en restaurants die leveren is het makkelijker geworden wanneer de wil ontbreekt om te koken online een bestelling te plaatsen. Met al deze opties lijkt de eigen keuken in gaan, een snijplank neer te leggen en een mes ter hand te nemen om daadwerkelijk te gaan koken hopeloos ouderwets.
Oorzaken
Deze ontwikkeling is niet iets van de afgelopen jaren. In 2009 werd door de vermaarde voedseljournalist en auteur Michael Pollan in zijn beroemde essay ‘out of the kitchen, on the the couch’ deze trend – die al tientallen jaren zichtbaar is – uit de doeken gedaan. Hij noemt een aantal oorzaken die aan de basis staan: de opkomende voedselindustrie met bijbehorende marketing na de tweede wereldoorlog, vrouwenemancipatie, groeiende aanbod van restaurant, langer en meer werken en het verworden van instructieve kookprogramma’s tot eet-tv-shows die bedoeld zijn als vermaak.
Het stimuleren en het aanleren of verbeteren van de kookvaardigheid is niet langer het doel van dit tv aanbod. Het aanmoedigen van voedselverkoop en -consumptie heeft een belangrijkere plaats ingenomen. Het educatieve aspect lijkt ter stimulering van de commerciële belangen bewust naar de achtergrond te zijn geplaatst. Wánt, wie meer tijd in de keuken doorbrengt heeft minder tijd om de reclameboodschappen op de tv op te vangen.
De populariteit van deze tv shows laat echter wel zien dat er in de mens een hang is naar het bezig zijn met eten en de bereiding ervan. Althans, vooral het kijken ernaar. Onderzoek heeft een sterke correlatie gevonden tussen het aantal kookprogramma’s op tv en het afnemen van het bereiden van de dagelijkse maaltijd in de westerse wereld.
Waarom het koken niet uitbesteden?
Wanneer het koken uit handen wordt gegeven aan partijen die niet het beste met ons voor hebben ontstaat een probleem. De voedselindustrie en veel bezorgrestaurants zijn er niet om ons gezond en smaakvol eten voor te schotelen maar om hun winst te maximaliseren door middel van het werken met zo goedkoop mogelijke ingrediënten. De supermarkten liggen vol met schijnkeuze die duidelijk wordt wanneer de ingrediëntendeclaratie gelezen wordt. Dan blijkt vaak dat de verpakking het enige is dat verschilt binnen een productgroep.
Daar komt bij dat hoogbewerkt voedsel doorgaans bol staat van de duivelse drie eenheid: suiker, zout en vet. Deze grondstoffen zijn goedkoop en fabrikanten weten precies hoe ze producten moeten samenstellen om het zogenaamde bliss point te bereiken waartegen ons brein slecht opgewassen is.
De invloed van de industrie is te verminderen als mensen beschikken over voedselvaardigheden (gezondheid, duurzaamheid, ethiek, cultuur) waarbij koken een belangrijke rol speelt. Koken is een fundamentele menselijke vaardigheid die controle geeft over wat je aan voedingsstoffen binnenkrijgt. Het zou spijtig zijn wanneer de mens deze vaardigheid verliest omdat mensen die aardigheid hebben in koken en daarmee hun kookvaardigheden scherp houden vaak ook mensen zijn die over grotere voedselvaardigheden beschikken met als gevolg een gezonder en bewuster bestaan.
We moeten ons echter niet blindstaren op het gezondheidsaspect van de voedselconsumptie aangezien gezondheid, duurzaamheid en ethiek niet automatisch samengaan. Dit hebben we gezien tijdens de quinoahausse waar het gewas van ver moet komen en de voedselzekerheid van de producenten en lokale bevolking onder druk komt te staan door de grote vraag in het Westen. Dezelfde soort problemen doen zich voor bij de grote vraag naar avocado’s.
Is de corona crisis nog ergens goed voor?
Hoewel het leek of er meer gekookt werd tijdens de pandemie zijn er aanwijzingen dat de trend alleen maar versnelt. Meer tijd en ogenschijnlijke rust in het leven heeft niet geresulteerd in meer thuis koken. Mensen blijken juist steeds vaker druk te voelen en gejaagdheid te ervaren. Hoewel de vrije tijd in Nederland gelijk is gebleven kiezen mensen steeds vaker voor gemak. De tijd en zin hebben om een maaltijd te bereiden neemt vooral sterk af bij de jongere generatie.
Er zijn een aantal lichtpuntjes, zoals de eerder genoemde vega- en vegan opties. Daarnaast zijn de verspakketten in de supermarkt – waarmee je een relatief gezonde maaltijd kunt bereiden – een goed alternatief voor de kant en klaarmaaltijden. Belangrijk is ook het toenemende aanbod en vraag naar ‘kookboxen’, waarbij het voor veel mensen vervelendste werk al is gedaan, namelijk het bedenken van de maaltijd en het verzamelen van de ingrediënten. Dit is zeker een goede ontwikkeling wanneer gekozen wordt voor de lokaal samengestelde korte keten boxen in plaats van de HF’s van deze wereld.
Hoewel op tal van gebieden winst te behalen is, is de situatie niet hopeloos. Bovengenoemde ontwikkelingen bieden houvast en de groeiende interesse voor alles wat met eten te maken heeft is een belangrijke en interessante graadmeter. Hierdoor krijgt niet alleen gezondheid aandacht maar worden ook de ethische, duurzame en culturele kanten van eten en drinken belicht in onze samenleving met als wenselijk gevolg weer toenemende voedselvaardigheden.
Verder lezen, kijken en luisteren:
- Pollan, Out of the kitchen, on to the couch, New York Times magazine, 2009.
- Volkskrant, We hebben steeds minder zin om zelf te koken en bestellen meer. Corona versnelt die trend, 3 mei, 2021.
- Korthals, Eetbare natuur: de essentie van landbouw en voeding, 2021.