De bende van Jan de lichte vertelt het verhaal van een groep Vlaamse criminelen en hun leider Jan de Lichte (1723-48). Romantisch beschreven door de Vlaamse auteur Louis Paul Boon (1912-79), als de ‘Robin Hood van de lage landen’ die in de eerste helft van de 18de eeuw met zijn bende de streken rondom Aalst (Oost-Vlaanderen) onveilig maakte. Aan Jan – die een dubieuze reputatie bezit – is een aangenaam Belgische witbier opgedragen.
‘Robin Hood’
De bende plunderde kastelen en postkoetsen waarna de buit verdeeld werd onder de armen. Daarbij zijn ze verwikkeld in een anachronistisch aandoende strijd waarin het opgenomen wordt tegen de ‘pruiken’ (Vlaamse bourgeoisie) die de lokale bevolking uitbuit. De overdreven idealistische Jan de Lichte botst met zijn mede-bandieten over de te varen koers. Deze verdeeldheid zorgt er uiteindelijk voor dat de autoriteiten de bende eenvoudig kan oprollen en terechtstellen.
Historische bronnen geven echter aan dat Jan de Lichte niet of nauwelijks met het mythische figuur Robin Hood te vergelijken is. Jan was een uit noodzaak en gebrek geboren crimineel die weinig gelegen liet om ook van de gewone man en vrouw te stelen. Dit in tegenstelling tot de veel gebruikte leuze ‘stelen van de rijken, geven aan de armen’ die Robin Hood zou hebben gekenmerkt.
Het is de tijd van de Oostenrijkse successieoorlog (1740-48) waarin onder andere Frankrijk, Pruisen en Spanje tegen de nieuwe Oostenrijkse keizerin Maria Theresia van Oostenrijk en haar bondgenoten vochten en Vlaanderen onder de voet werd gelopen door Franse troepen. De latere bendeleider deserteert uit het leger en kies al dan niet uit noodzaak, het pad van de criminaliteit. Samen met andere klassenlozen begint hij aan zijn criminele carrière die na een klopjacht zal eindigen aan het rad (radbraken).
Geschiedenis van de bierstijl: witbier
Ter ere van de beste man brouwt de Belgische brouwerij de glazen toren een Belgisch witbier die zijn naam draagt. Jan de Lichte wordt in Vlaanderen waarschijnlijk als een soort volksheld gezien en vanuit marketing oogpunt, is het rebelse karakter en de vermeende ‘echte’ mannelijkheid van Jan iets dat het goed doet in de speciaal/craftbier wereld.
De meest gangbare theorie over de naam witbier zegt dat het een verbastering is van Weitbier. Weit is het Oudnederlandse woord voor tarwe en het hoofdbestanddeel van witbier. Dit type bier was in onze contreien bijna uitgestorven totdat een Belgische brouwerij in Hoegaarden er vertrouwen in had om dit biertype opnieuw aan de man te brengen.
In tegenstelling tot het Duitse Weizenbier, dat volgens het Reinheitsgebot (bier gebrouwen met alleen water, gist, hop en graan) wordt gebrouwen, worden in witbier wel kruiden toegevoegd. Bij het brouwen van Belgisch witbier wordt gebruikgemaakt van koriander en schillen van citrusvruchten, waardoor het bier een frisse citrusachtige smaak krijgt. Nog een verschil met Wiezenbier is het gebruik van ongemoute tarwe- en gerstemout bij het brouwen van Belgische witbier. (mouten: zie wikipedia nl.wikipedia.org/wiki/Mout)
Het witbier van De glazen toren wordt gebrouwen in Mere (Oost-Vlaanderen). Waar het tot stand komt door het gebruik van vier verschillende graansoorten. Dit zijn gerst, tarwe, rogge en boekweit (technisch gezien geen graan). Bij het recept voor het Jan de Lichte witbier is boekweit gebruikt voor een rijke en en diepe smaak die te herkennen is aan notige tonen. Verder is boekweit, door de afwezigheid van gluten, geschikt als ingrediënt bij het bereiden van glutenvrij bier.
Het bovengistend witbier met nagisting op de fles wordt deels met ongemoute tarwe gebrouwen en heeft kruidige en citrusachtige aroma’s. Met een smaak van pompelmoes en koriander, is het bier uitstekend te combineren met zeevruchten, witvis en schaal- en schelpdieren. Eet je liever vegetarisch dan is een curry een goede optie. Het alcoholpercentage is relatief hoog voor een witbier en bedraagt 7%. En voor de technici; EBC 8 (kleur) en EBU 12 (bitterheid).
Witbier in de 18de eeuw
De kans bestaat dat Jan dit type bier gedronken heeft. Witbier was een stijl die in Vlaanderen in de 18de eeuw gebrouwen werd. De brouwers waren meer dan tegenwoordig afhankelijk van de onvoorspelbare toevoer en beschikbaarheid van graan, waardoor soms gebruik moest worden gemaakt van minder geschikte brouw (pseudo) granen, zoals boekweit. De samenstelling van de ingrediënten kon sterk uiteenlopend zijn, waardoor het bier bij iedere brouwpartij iets van smaak verschilde.
Hier komt bij dat in tijden van oorlog de autoriteiten bevoegd waren om tijdelijke de dranklust van de bevolking te temperen en beslag te leggen op een groter deel van de oogst. Pestplagen en graanschaarste zoals die in de periode 1738-42 voorkwam, drukte nog eens extra op de kwaliteit en beschikbaarheid van bier. Dit niet weg dat bier nog altijd om uiteenlopende redenen de meest gedronken drank was in de zuidelijke Nederlanden in de 18de eeuw, maar er komt langzaam concurrentie van dranken (thee, cacao, koffie) afkomstig uit de overzeese Europese koloniën en de wereldhandel.
Verder lezen, kijken en luisteren:
- Boon, De bende van Jan de Lichte/De zoon van Jan de Lichte, 1957. (Historische roman)
- De bende van Jan de lichte, Netflix, 2019. (serie)
- van Uytven – Geschiedenis van de dorst: Twintig eeuwen drinken in de lage landen, 2007. (boek)
- Kistemaker/van Vilsteren ed. – Geschiedenis van een volksdrank, 1994. (Boek)